سندروم شوگرن و ارتباط آن با بیماری های چشمی؛ مهم‌ترین علائم، عوارض و روش‌های درمان

• دسته بندی: دانستنی های پزشکی/ اخبار/

سندروم شوگرن یکی از اختلالات مزمن سیستم ایمنی بدن به شمار می‌رود که در آن، سیستم ایمنی به‌اشتباه به یکی از بافت‌های سالم خود بدن حمله می‌کند. این بیماری به‌ویژه غدد مسئول ترشح رطوبت نظیر غدد اشکی و بزاقی را هدف قرار داده و در نتیجه‌ی این امر، فرد با خشکی قابل‌توجه در دهان و چشم‌های خود مواجه خواهد شد. این بیماری خودایمنی می‌تواند به‌مرور زمان و رفته رفته فراتر از غدد ترشحی پیش برود و سایر اعضای بدن همچون پوست، مفاصل، کلیه‌ها و حتی ریه‌ها را نیز درگیر نماید. در این راستا، همواره تشخیص زودهنگام سندروم شوگرن نقش بسیار حیاتی در کنترل علائم و پیشگیری از آسیب‌های گسترده‌تر خواهد داشت. در این مقاله از مجله دکتر روغنی، مجموعه‌ای جامع از علائم، علل پیدایش، روش‌های دقیق تشخیصی و راهکار‌های درمانی برای سندروم شوگرن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

سندروم شوگرن و ارتباط آن با بیماری های چشمی؛ مهم‌ترین علائم، عوارض و روش‌های درمان

مهم‌ترین علت بروز سندروم شوگرن

هرچند دلیل بسیار مشخص و قطعی بروز سندروم شوگرن هنوز به‌طور کامل مشخص نشده، اما پژوهش‌ها و بررسی‌های انجام شده به عوامل متعددی اشاره دارند که می‌توانند در فعال‌سازی این اختلال خودایمنی نقش داشته باشند.

از جمله این عوامل می‌توان به زمینه‌های ارثی و سابقه خانوادگی بیماری‌های مرتبط با ایمنی بدن اشاره داشت. از سوی دیگر، تماس با برخی ویروس‌ها یا باکتری‌ها ممکن است منجر به تحریک بیشتر و غیرعادی سیستم ایمنی شده و آغازگر روند آسیب‌رسانی به بافت‌های خودی گردد.

به علاوه، نقش هورمون‌ها نیز قابل‌توجه است؛ چرا که سندروم شوگرن در میان زنان، به‌خصوص در میانسالی و پس از دوران یائسگی، شیوع بیشتری خواهد داشت.

سندروم شوگرن در بدن چگونه عمل می‌کند؟

در روند بروز سندروم شوگرن، سیستم دفاعی بدن فرد بیمار دچار اختلال در تشخیص شده و سلول‌های ایمنی به‌جای حمله به عوامل خارجی، به غدد تولیدکننده رطوبت نظیر غدد اشکی و بزاقی یورش می‌برند. در نتیجه، این حمله موجب التهاب و تخریب تدریجی این غدد می‌گردد.

در نهایت چنین فرآیندی، عملکرد غدد دچار اختلال بسیار شدیدی شده و ترشح طبیعی اشک و بزاق به‌طور چشمگیری کم‌ می‌شود. پیامد آن، خشکی مزمن و آزاردهنده در ناحیه دهان و چشم‌ها بوده که از ویژگی‌های بارز سندروم شوگرن به شمار می‌رود.

تفاوت سندروم شوگرن اولیه و ثانویه

سندروم شوگرن در دو قالب بالینی مجزا بروز نموده که از نظر منشأ و شرایط همراه، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند:

• نوع اولیه سندروم شوگرن

نوع اولیه سندروم شوگرن زمانی تشخیص داده شده که این بیماری به‌صورت مستقل و بدون همراهی با دیگر اختلالات خودایمنی بروز می‌یابد. در این حالت، در اغلب موارد، علائم محدود به خشکی دهان، چشم و عوارض وابسته به غدد ترشحی هستند.

• نوع ثانویه سندروم شوگرن

نوع ثانویه سندروم شوگرن در افرادی مشاهده شده که پیش‌تر به بیماری‌هایی نظیر لوپوس سیستمیک، آرتریت روماتوئید یا اسکلرودرمی مبتلا بوده‌اند. این نوع از بیماری در اغلب موارد با درگیری گسترده‌تر بافت‌ها و شدت بالاتر علائم همراه بوده و روند درمانی آن نیز نیازمند رویکردی پیچیده‌تر و چندجانبه خواهد بود. تشخیص دقیق نوع سندروم شوگرن اثرات بسیار چشم‌گیر و مهمی بر انتخاب روش درمان بیمار خواهد داشت.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله سندرم تناسلی ادراری یائسگی؛ موثرترین روش‌های درمانی را نیز مطالعه نمایید.

بررسی علائم شایع سندروم شوگرن

از علائم مهم و اصلی این بیماری در بدن می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• خستگی مفرط
• درد مفاصل یا عضلات
• خشکی دهان (دهان چسبنده یا احساس سوزش)
• خشکی چشم (سوزش، قرمزی، احساس جسم خارجی)

علائم کمتر شناخته‌شده سندروم شوگرن

گرچه خشکی دهان و چشم بارزترین نشانه‌های سندروم شوگرن محسوب می‌شوند، اما بیماران ممکن است علائم دیگری نیز تجربه کنند که کمتر شناخته شده‌اند:

• خستگی مزمن و ماندگار، همراه با خواب ناآرام
• درد و التهاب مفاصل با الگوی مشابه آرتریت روماتوئید
• خشکی شدید پوست به همراه خارش یا تحریک‌پذیری پوستی
• درگیری سیستم عصبی محیطی یا مرکزی در برخی از بیماران
• التهاب در کلیه‌ها یا کبد که ممکن است بدون علائم ظاهری بروز نماید
• سرفه‌های خشک مداوم یا احساس تنگی نفس بدون علت تنفسی واضح
• احساس سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی یا گزگز در اندام‌ها، به‌ویژه دست‌ها و پاها
• تورم یا اختلال عملکرد در غدد لنفاوی که نیاز به ارزیابی تخصصی دارد

بهترین روش‌های تشخیص سندروم شوگرن

روش‌های شناسایی سندروم شوگرن فرآیندی چندمرحله‌ای بوده که نیازمند ارزیابی‌های بالینی دقیق و آزمایش‌های تکمیلی خواهد بود. پزشک متخصص با استفاده از مجموعه‌ای از ابزارهای تشخیصی، شدت و گستره درگیری بیماری را مشخص می‌نماید:

• آزمون اندازه‌گیری اشک (تست شیرمر)

در این نوع روش از تشخیص، نوار باریکی از کاغذ استریل در پلک پایین قرار داده می‌شود تا میزان ترشح اشک در مدت‌زمان مشخص اندازه‌گیری گردد. کاهش میزان ترشح در تولید اشک نشانه‌ای از آسیب به غدد اشکی است.

• آزمایش‌های خونی تخصصی

بررسی حضور خودآنتی‌بادی‌هایی مثل ANA، SSA (Ro) و SSB (La) به تشخیص دقیق‌تر سندروم شوگرن کمک می‌نماید. این مارکرها در اغلب موارد در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی دیده می‌شوند.

• سنجش عملکرد بزاق

اندازه‌گیری مقدار بزاق تولیدی در مدت‌زمان مشخص، نشانه‌ای مهم به جهت بررسی اختلال در عملکرد غدد بزاقی است.

• بیوپسی از غدد بزاقی لب پایین

نمونه‌برداری از بافت غده بزاقی به متخصص شما این امکان را می‌دهد تا با مشاهده میکروسکوپی، میزان التهاب و تخریب سلولی در بافت ترشحی را ارزیابی نماید.

ترکیب نتایج حاصل از این بررسی‌ها، به همراه ارزیابی علائم بالینی، امکان تشخیص درست و هدفمند بیماری شوگرن را فراهم می‌سازد.

درمان دارویی سندروم شوگرن

اگرچه تاکنون درمانی اصلی منظور ریشه‌کنی کامل سندروم شوگرن کشف نشده، اما روش‌های پزشکی بسیار متعددی جهت کاهش نشانه‌ها و بهبود کیفیت زندگی بیماران در دسترس خواهد بود. هدف اصلی درمان، کنترل التهاب، مدیریت خشکی و حفظ عملکرد ارگان‌های درگیر می‌باشد.

• تجویز داروهای محرک ترشح بزاق مثل پیلوکارپین برای تحریک غدد بزاقی و بهبود خشکی دهان
• استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) در مواردی که درد مفاصل یا التهاب وجود دارد
• بهره‌گیری از بزاق مصنوعی و دهان‌شویه‌های مرطوب‌کننده جهت کاهش عوارض دهانی و پیشگیری از پوسیدگی دندان
• استفاده از اشک مصنوعی، پمادهای چشمی و ژل‌ها به منظور مرطوب نگه‌داشتن سطح چشم و کاهش تحریکات ناشی از خشکی
• درمان با داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی نظیر هیدروکسی کلروکین یا متوترکسات در مواردی که بافت‌های داخلی یا اندام‌های حیاتی درگیر هستند

درمان‌های غیر دارویی سندروم شوگرن در کنار تغییر سبک زندگی

• به کارگیری عینک‌های محافظ یا آفتابی جهت کاهش تبخیر اشک و پیشگیری از خشکی چشم
• افزایش مصرف مایعات به ویژه آب در طول روز برای حفظ رطوبت طبیعی بدن و جلوگیری از کم‌آبی
• اجتناب کامل از استعمال سیگار و نوشیدنی‌های الکلی که می‌توانند موجب تشدید خشکی دهان و چشم شوند
• بهره‌مندی از دستگاه‌های بخور گرم یا سرد در فضای داخلی خانه جهت بالا بردن میزان رطوبت هوا و کاهش خشکی مخاط
• استفاده مرتب از مرطوب‌کننده‌های پوست و نرم‌کننده‌های لب به منظور محافظت و تسکین بافت‌های حساس

نقش چشم‌پزشک در مدیریت سندروم شوگرن

از آنجا که خشکی چشم یکی از علائم اولیه و بسیار ناراحت‌کننده سندروم شوگرن محسوب می‌گردد، نظارت مستمر توسط متخصص چشم ضرورت خواهد داشت:

• انجام معاینات دوره‌ای چشم به منظور ارزیابی وضعیت سطح قرنیه و غدد ترشح‌کننده اشک
• تجویز و استفاده منظم از قطره‌های اشک مصنوعی و پمادهای مرطوب‌کننده برای کاهش التهاب و تسکین علائم
• در شرایطی پیشرفته و مقاوم به درمان، انجام روش‌های انسداد موقت یا دائمی مجاری اشکی جهت حفظ رطوبت طبیعی چشم و جلوگیری از خشکی بیشتر
• همکاری مداوم با چشم‌پزشک، به کنترل بهتر عوارض چشمی ناشی از سندروم شوگرن و حفظ سلامت بینایی کمک قابل توجهی و چشم‌گیری می‌نماید.

اثرات سندروم شوگرن بر سلامت دهان و دندان

کاهش ترشح بزاق در سندروم شوگرن می‌تواند مشکلات متعددی در سلامت دهان ایجاد نماید که اهمیت مدیریت صحیح آن را دوچندان می‌نماید:

• بروز التهاب و تورم لثه‌ها که ممکن است به عفونت‌های باکتریایی منجر گردد
• شیوع عفونت‌های قارچی مانند برفک دهانی در اثر ضعف سیستم دفاعی موضعی
• افزایش سرعت پوسیدگی دندان‌ها در راستای کاهش خاصیت شستشودهندگی بزاق
• دشواری در جویدن و بلع غذاهای خشک و سفت در راستای خشکی بیش از حد دهان

سندروم شوگرن و ارتباط آن با بیماری‌های چشمی

چشم‌ها یکی از اندام‌های اصلی در بدن محسوب می‌شوند که در سندروم شوگرن تحت تاثیر قرار می‌گیرند. این بیماری با آسیب به غدد اشکی، میزان ترشح اشک را به‌طور قابل توجهی کاهش داده و در نهایت، منجر به خشکی مزمن و شدید سطح چشم می‌گردد. اغلب علائم چشمی ناشی از این اختلال، اولین نشانه‌هایی هستند که بیماران را به دنبال مراقبت تخصصی چشم‌پزشکی می‌کشاند.

بیماری‌های چشمی مرتبط با سندروم شوگرن

• آسیب به قرنیه

در غیاب درمان مناسب، خشکی مزمن می‌تواند به تخریب سطح قرنیه منجر شده و موجب بروز و ایجاد زخم‌های دردناک شود.

• التهاب مزمن ملتحمه

که منجر به تحریک بیشتر و طولانی‌مدت، ناراحتی مداوم و کاهش وضوح بینایی می‌گردد.

• افزایش ریسک عفونت‌های چشمی

کاهش پوشش اشکی طبیعی، سیستم ایمنی محافظ چشم را تضعیف کرده و احتمال ابتلا به عفونت‌ها را بالا می‌برد.

• حساسیت به نور و مشکلات دید در شب

این موارد از پیامدهای رایج خشکی چشم در بیماران مبتلا به سندروم شوگرن به شمار می‌آیند.

• کراتوکونژونکتیویت سیکا (خشکی چشم)

اصلی‌ترین و شایع‌ترین عارضه چشمی مرتبط با سندروم شوگرن که با علائمی نظیر خارش، سوزش، قرمزی و وجود جسم خارجی در چشم همراه است.

زندگی با سندروم شوگرن: چالش‌ها و راهکارهای اصلی

• رعایت مراقبت‌های ویژه در شرایط آب و هوایی خشک 
• برنامه منظم به منظور مراقبت از سلامت چشم و دهان
• تعهد به مصرف داروهای تجویز شده و حضور منظم در جلسات پیگیری پزشکی و تخصصی
• زندگی با سندروم شوگرن گاها پیچیده بوده، اما با دانش کافی و اقدامات مناسب می‌توان آن را به خوبی کنترل نمود.

سخن پایانی

در نهایت، سندروم شوگرن ممکن است در ابتدا بیماری‌ای کم‌اهمیت به نظر برسد، اما اثرات بسیار گسترده آن بر بخش‌های مختلف بدن از جمله دهان، چشم‌ها و سیستم ایمنی، می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به طور چشمگیری تحت تاثیر قرار دهد. با این وجود، آگاهی و اطلاعات کافی، تشخیص به موقع و درمان‌های جامع پزشکی این امکان را فراهم می‌آورد که علائم به‌خوبی کنترل شده و از پیشرفت بیماری جلوگیری گردد. همچنین قرص كوالي فول را نیز ببینید.

پرسش‌های متداول درباره سندروم شوگرن

آیا سندروم شوگرن جنبه ارثی دارد؟

گرچه زمینه ژنتیکی ممکن است در ابتلا به این بیماری نقش داشته باشد، شواهدی که انتقال مستقیم و قطعی آن را اثبات نماید، تاکنون علنی نشده است.

آیا زنان بیشتر در معرض ابتلا به سندروم شوگرن هستند؟

بله، بیش از 90 درصد موارد مربوط به زنان می‌شود که به طور معمول در سنین میانسالی بروز پیدا می‌کند.

آیا سندروم شوگرن می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد؟

در صورت عدم دریافت درمان درست و به موقع، ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد، اما با مراقبت‌های مناسب می‌توان آن را تحت کنترل نگه داشت.

آیا بیماران مبتلا به سندروم شوگرن قادر به انجام فعالیت‌های روزمره هستند؟

بله، با رعایت توصیه‌های پزشکی و تنظیم برنامه فعالیت‌ها، امکان ادامه زندگی طبیعی وجود دارد.

آیا نوع خاصی از رژیم غذایی برای بیماران سندروم شوگرن توصیه می‌شود؟

رژیم مدیترانه‌ای همراه با مصرف مایعات فراوان می‌تواند به بهبود علائم کمک بسزایی نماید.